روایتی از آداب و رسوم زنجانی ها در ماه محرم - تایمر سرگرمی

به گزارش خبرنگاران، نام ماه محرم برای مسلمانان و به خصوص شیعیان یاداور و تداعی نماینده ماتم و مصیبت باعبدالله الحسین (ع) است. هنوز هم پس از گذشت 1380 سال از شهادت امام حسین (ع) و یاران مظلومش در دشت کربلا، وقتی به ایام محرم نزدیک می شویم، جای جای ایران اسلامی، کوی و برزن رخت سیاه بر تن می نماید، گویی تازه خبر شهادت حسین (ع) و یارانش در شهرها پیچیده، چرا که غم و ماتم مظلومیت ایشان همچنان زنده است و داغ دل مسلمانان هر روز تازه تر از گذشته می گردد.

از همان روز شهادت حسین (ع) تاکنون، عزاداری ها، به خصوص در ایام ماه محرم و صفر با رسوم و سنت های خاص در سراسر ایران برگزار گردیده است و این عزاداری ها تنها یک مراسم ساده برای ابراز ماتم و اندوه نیست چون حرکتی است در راه زنده نگاه داشتن دین مبین اسلام و در راس آن مذهب شیعه.

طبق روایات، نخستین کسانی که در سوگ آل الله اشک ریختند، اهل بیت ایشان و قوم بنی هاشم بودند. در روایات آمده است که پس از افتادن حسین (ع) از اسب، اسب تیرخورده و زخمی ایشان به سمت خیمه ها بازگشت و اهل بیت آن حضرت با شنیدن صدای نعل اسب، سراسیمه از خیمه ها بیرون آمده و به گریه و زاری پرداختند.

پس از رسیدن اهل بیت حسین (ع) به کوفه، اسرا دوباره به عزاداری پرداختند و امام سجاد (ع)، حضرت زینب (س)، در مجالس مختلف خطبه هایی ایراد نموده و از مظلومیت خاندان خود گفتند عزداری کردند. در چهلمین روز شهادت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران ایشان، زمانی که اسرا به مدینه بازمی گشتند، برای زیارت قبور شهدا به کربلا رفته و آن جا جابر بن عبدالله انصاری و تعدادی از افراد قبیله بنی هاشم را مشاهده کردند که آن ها هم برای زیارت و هم عزاداری به آنجا آمده بودند. اولین عزاداری در مدینه نیز توسط ام سلمه، همسر پیغامبر (ص) برگزار گردید و بعد از رسیدن کاروان اهل بیت و امام سجاد (ع) نیز دوباره عزاداری بزرگی به پا شد و امام سجاد (ع) مصائب کربلا را برای مردم توضیح داده و مردم در سوگ این مصیبت عظیم گریستند.

در گذر تاریخ، از شهادت امام حسین (ع) و یاران شان تا به امروز در ایران شاهد برپایی آیین های مختلف عزاداری به شکل و آداب خاصی هستیم. در این بین مردم استان زنجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و چه بسا پیشرو مردم ایران اسلامی در این وادی قدم گذاشته اند، به طوری که امروز مدال افتخار پایتخت شور و شعور حسینی بر سینه شان نقش بسته است.

ارادت زنجانی ها به آستان اهل بیت (ع) به ویژه امام حسین (ع) بر هیچ کس پوشیده نیست و در روزهای ماه محرم شهر زنجان به پایتخت شور و شعور حسینی تبدیل می گردد. از کودک سه ساله تا پیرمرد 100 ساله در ایام محرم به هر طریق، ارادت خود را به این آستان نشان داده و از هیچ تلاشی در راه اشاعه فرهنگ عاشورایی فروگذار نیستند.

ماه محرم، زنجانی ها با اعلان عزای امام حسین (ع) در قالب مراسم طشت گذاری شروع شده و در مناطق مختلف استان پرچم عزا برافراشته می گردد. پوشش مردم از زن و مرد و پیر و جوان همه جامه سیاه است، تا جایی که بین فقیر و غنی تفاوتی احساس نمی گردد و یک رنگی و یک دلی در ماه محرم بین زنجانی ها موج می زند.

بچه ها خردسال در هر کوی و برزن با چادرهای مشکی بلااستفاده مادران خود چادرها و خیمه های عزای حسین (ع) را برپا نموده و با مساعدت اهالی محل در طول ماه محرم در خیمه ها علاوه بر عزاداری نذری نیز پخش می نمایند که شامل شربت و پخت حلوای نذری است.

دسته عزاداری حسینیه اعظم

مسجد حسینیه اعظم زنجان، دومین قربانگاه مسلمانان، در جنوب شهر زنجان واقع شده است و یکی از بزرگ ترین مراکز سوگواری امام حسین (ع) در ماه محرم است. هر سال در عصر روز هشتم محرم، دسته های عزاداری در این حسینیه برپا می گردد و خیل عظیمی از عاشقان اهل بیت (ع) را برای عزاداری راهی این حسینیه می نماید.

از دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان به عنوان بزرگ ترین تجمع عزاداری امام حسین (ع) در ایران یاد می گردد که به یاد و احترام برادر بزگوار سیدالشهدا (ع)، حضرت ابوالفضل العباس (ع) برگزار می گردد و این روز در تقویم سوگواری محرم زنجان یوم الابوالفضل و یوم العباس نامیده شده است که بیش از 200 هزار عزادار از جای جای ایران اسلامی و سایر کشورها حضور دارند.

دسته عزاداری زینبیه اعظم

مسجد زینبیه اعظم زنجان محل تجمع عاشقان خاندان عصمت و طهارت و مشتاقان حقیقت است، آنانی که همه ساله روز یازدهم محرم در قالب دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان، زیر بیرق های رنگی این مسجد گردهم می آیند تا بر مصیبت زینب کبری (س) دخت علی مرتضی (ع) بگریند و پیغام قیام کربلا را که نسل به نسل، سینه به سینه نقل شده را بر خیابان های این شهر فریاد نمایند.

نذورات زنجانی ها

سفره حضرت رقیه (س) ساده ترین سفره و سفره حضرت ابوالفضل (ع) مفصل ترین سفره ای است که برگزار می گردد اما با توجه به نوع سفره، خوراکی های مختلفی در آن چیده می گردد. در سفره فاطمه زهرا نان، سبزی و حلوا و در زنجان با دویمج و قویماق از مهمانان پذیرایی می گردد اما آش رشته و آجیل مشکل گشا جزو محتویات اصلی سفره حضرت ابوالفضل (ع) است و سفره حضرت رقیه (س) که ساده تر از همه است با نان، پنیر، خرما و سبزی آراسته می گردد و میوه و شیرینی جزو پذیرایی این همه سفره ها است. دویمج خوراک مخصوصی است که در زنجان مرسوم بوده و در روضه حضرت فاطمه زهرا (س) پخش می گردد. همچنین در روز شهادت امام سجاد (ع) آش زین العابدین مرسوم است که برای شفای بیماران پخت می گردد.

برپایی تعزیه های عزاداری

مراسم تعزیه خوانی همه ساله در ایام محرم و صفر به پاسداشت شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در دشت کربلا، در اقصی نقاط شهرستان زنجان که مشهورترین آن تعزیه خوانی در شهر ارمغانخانه و شهر سلطانیه برگزار می گردد.

قدمت و تاریخچه این مراسم به طور دقیق در دست نیست با توجه به یادداشت های سفرنامه های منتشر شده اشاره به خاطرات ناصرالدین شاه در سفر به شهر سلطانیه و دیدن مراسم تعزیه خوانی قدمت آن را در استان آشکار می نماید. یکی از بارزه های این مراسم در استان زنجان اجرای آن به زبان ترکی و حضور زنان در آن است.

در کشور ما این مراسم را به مذهب آل بویه نسبت می دهند و در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری اباعبدالله (ع) و بزرگداشت خاندان پیغامبر (ص) می نمودند که به تدریج تعزیه در دوره ناصرالدین شاه به اوج خود رسید که بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده اند.

تعزیه پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا می شد و در دورانی در اماکن باز یا سربسته تکایا و حسینیه ها به اجرا درمی آمد؛ که معروف ترین این تکایا تکیه دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه و با مشارکت دوستعلی خان معیرالممالک در سال 1304 هجری قمری ساخته شد.

در شروع سلطنت ناصرالدین شاه تعزیه در 300 مکان تعیین برپا می گردد، نخستین سوگواری بعد از واقعه عاشورا از سوی گواهان عینی واقعه کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند. در واقع از هنگامی که قافله اسرا به طرف شام حرکت نموده، بعضی شبیه خوانی و تعزیه را برای تماشای عینی واقعه کربلا به یزید نسبت داده که عاملان واقعه کربلا خواسته بود تا اعمال زشتی را که مرتکب شده اند را به نمایش دربیاورند.

طبق پژوهش هایی که اجرا شده، این تعزیه بیش از 400 سال قدمت دارد؛ بر همین اساس نیز در سال 1389 به عنوان میراث معنوی کشور ثبت ملی شده است. گروه هایی هستند که نسل اندر نسل این نمایش را اجرا می نمایند و از گذشته، این هنر به افراد به ارث رسیده و دارای نسخه های خطی ویژه منطقه و تعزیه زنجان است و در سال های اخیر هم اجرا می گردد.

در روز عاشورا نیز در همه خانه ها به روی مهمانان حسینی گگردده بوده و ساکنان آن منطقه با اصرار افراد را به خانه های خود دعوت می نمایند تا از این رهگذر توشه ای برای آخرت جمع نموده و ارادت خویش را به آستان اهل بیت (ع) بیان می نمایند.

محرم می آید، شهر غرق در ماتم و عزا است. اینجا شهر شور و شعور حسینی است. شهر دسته ها، شهر عزاداری حسینی.

معصومه مسلمی ـ خبرنگار خبرنگاران (منطقه زنجان)